सन्तोषी रावल । जन्मेको छ भने मृत्यु अटल सत्य हो ।
तर कहिलेकाहीं मृत्यु यति कठोर भएर आउँछ कि, बाँकी बाँच्नेलाई जिन्दगी नै भारी लाग्छ ।
मेरो घरमा पनि यस्तै भयो — जहाँ एकै चोटि मायाको दुई खम्बा ढल्यो र हामी सबै एक्लिएका सन्तानझैं तिरमिरियौं।

हाम्रो परिवार विशेष थियो ।
एउटै घरमा दिदी र बहिनी — दुबै जना एउटै पुरुषसँग विवाह बन्धनमा बाँधिएका थिए ।
समाजमा धेरैले आलोचना गर्थे, शंका गर्थे, भन्थे — “दुई श्रीमती भएको घरमा कहिल्यै सुख रहँदैन ।“
तर हाम्रो परिवारमा त्यो भनाइलाई गलत साबित गर्ने जिवन्त उदाहरण देखिन्थ्यो ।
दुबै आमा बराबरी माया, सम्मान र सद्भावमा बाँधिएका थिए। हामी सन्तान पनि बिना भेदभाव, एकै काखको माया र संरक्षणमा हुर्किएका थियौं ।
हामीलाई कहिल्यै ’यो जेठी आमा’, ’यो कान्छी आमा’ भन्ने छुट्टै भावनाले छोएन ।
हामीलाई थाहा थियो — हामी दुवै आमाका समान छोराछोरी हौं ।
तर जिन्दगीले अचानक यस्तो मोड लियो, जसले सारा परिवारको आधार नै हल्लाइदियो।
एकदिन, हाम्रो बुवाले हामीलाई सधैंका लागि छोडेर जानुभयो।
त्यो पीडा सहन नपाउँदै, १६ दिन नपुग्दै — हाम्रो जेठी आमाले पनि जीवनको यात्रा टुंग्याइदिइन् ।
हाम्रो लागि त्यो यस्तो थियो, जस्तै कुनै हरियो रुखको जरा नै उखेलिएको होस ्।
हामी अनाथजस्तै भइदियौ ं।
१५ दिनभित्र, जोडी बनेर जिउने कसम खाएका दुई आत्माहरू सधैंका लागि छुट्टिए ।
बुवाको श्राद्धको दिन, आमा पनि अस्ताइन्।
घरभरि रुवाइ मात्र थियो, नून पानी मात्र थियो ।
हाम्रो मुटु चिरेर आयो।
सिर नै काटिएको जस्तो लाग्यो ।
तर त्यस भीषण अन्धकारमा, एउटा छायाँ अझै उभिरहेकी थिइन् — हाम्रो कान्छी आमा ।

कान्छी आमा — जसले आफ्नै पीडालाई गहिरो छातीभित्र थुनिन्, हामीलाई मुस्कानका साथ सम्हाल्न थालिन ्।
सन्तानहरू बाध्यताले सहर पस्न थाले, छोरीहरू विवाह गरेर आफ्नो घर सम्हाल्न लागे ।
हामी एक अर्काबाट टाढा हुँदै गयौं ।
तर हाम्रो घरमा — त्यो ठुलो आँगन, त्यो सुनसान कोठाहरू — बाँचिरहेकी थिइन् ती एउटी एक्लो आमा ।
रात परेपछि कहिलेकाहीं उनी विरामी पर्थिन्, तर पानी दिनेसम्म कोही हुन्थेन ।
ठूला–ठूला चिसा रातहरू, सुनसान दिउँसाहरू — ती पर्खालहरूले, ती झ्यालढोकाहरूले उसको साथ दिएका थिए।
हामी टाढाबाट फोनमा आमालाई सम्झाउँथ्यौ ं।
मुस्कान देखाउँथ्यौं।
तर त्यो मुस्कान झूटी थियो ।
मनमा अथाह पीडा बोकेर, आमालाई नआत्तिने गरी कुरा गथ्र्यौं ।
त्यही आमाले हामीलाई सम्झाइरहन्थिन् — “छोराछोरी सुखी हुनु सबैभन्दा ठूलो सन्तोष हो।“
कहिलेकाहीं आँखा रसाउँथ्यो,
तर आँसुहरूलाई गाला चोपी लुकाउँथ्यौ ं।
किनकि थाहा थियो — हाम्रो आँसु देखेर आमा भित्रभित्रै झन विछिप्त हुनुहुन्छ ।
उनलाई त अहिले हामीभन्दा ठूलो पीडा थियो — सहजीवनका साथीहरूलाई गुमाएको, घरका सन्तानहरू टाढा भएको ।
तर त्यो पीडाको बीचमा पनि, कान्छी आमाले आफ्नो कर्तव्यबाट कहिल्यै पछि हटिनन्।
घर सम्हालिरहिन ्।
परिवारको आस्थाको खम्बा बनिरहिन्।
बुवा र जेठी आमाको अनुपस्थितिलाई पूरै महसुस हुन नदिई, आफ्नो ममताको पर्दाले हामीलाई जोगाइरहिन्।

आज पनि, जब आमाको मुख हेर्ने दिन आउँछ,
मन पोल्छ ।
भन्ने शब्दहरू रित्तिन्छन् ।
तर हृदयले भन्छ —
“आमा, तपाईं हुनुहुन्छ भने हामी संसारको जुनसुकै पीडा पनि जित्न सक्छौं।
तपाईं हाम्रो साहस हुनुहुन्छ, तपाईं हाम्रो आशिर्वाद हुनुहुन्छ।
हामी तपाईंलाई काखमा राख्न नसके पनि, तपाईंलाई आत्मामा सजाएर बाँचिरहेका छौं ।“