‘पछिल्लो समय दोहोरी गीतको संस्कार र संस्कृतिकै उपहास भइरहेको छ । शैली र संस्कारलाई नतोड्ने हो भने दोहोरी त्यसै शृङ्गारिक र राम्रो बन्छ ।’
कृष्ण समिप सुवेदी
लोक गायक

कृष्ण समिप सुवेदी नेपाली लोक संगीतका क्षेत्रमा परिचित नाम हो । ०६४ साल ताका ‘सिरसिर बतास’ नामक लोक तथा दोहोरी गीतबाट उचाइ लिएका उनले आधुनिक, लोक आधुनिक, लोकपपलगायतका विधामा भूमिका निर्वाह गरिसकेका छन् । पर्वतमा जन्मेहुर्केका कृष्णले हालसम्म तीनसय बढी गीतमा संगीत एवम गायन भरिसकेका छन् । रेडियोकर्मीको समेत परिचय बनाएका सुवेदीसँग नेपाल न्यूज बैंकले संक्षिप्त कुराकानी गरेको छ ।

सांगीतिक क्षेत्रमा आउने मोह कसरी जाग्यो ?

गाउँमा हुने भजन, किर्तन, क्लव र स्कुलमा हुने सांस्कृतिक कार्यक्रम, तीज पर्वमा आयोजना गरिने सांगीतिक कार्यक्रमबाट बढी प्रभावित भएको हुँ । विशेषगरी त्यतिबेला महोत्सव भन्ने हुँदैन थियो । चाडपर्वको समयमा गरिने रमाइलो र सबैभन्दा ठूलो प्रेरणाको स्रोत रेडियो नेपाल नै हो । म त्यतिबेला रेडियो नेपाल अत्याधिक सुन्थें रेडियो नेपालमा गीत सुन्दासुन्दा म भित्र भएको कलाको मूल पनि फुट्यो भनौ । त्यतिबेला आफू गायक बन्नसक्छु भन्ने थाहा थिएन । कुनैबेला खेतबारीका कान्ला मुन्तिर बसेर, कहिलेकांही साथीहरुसँग बसेर गीत गाउने गरेको हुँ ।
स्कुलमा आयोजना हुने कार्यक्रममा पनि जानी नजानी बाँसुरी बजाउँदा सबैले हौस्याउँथे । सबैले कलाकार बन्न काठमाडौं जानुपर्छ भनेर हौसला दिन्थे । खासमा हामी संस्कृतिमा धनी छौं, त्यसकै माध्यमबाट हामीभित्र भएको कला चेतलाई बाहिरी वातावरणले प्रस्फुटन गर्न गराउन मद्दत गर्ने रहेछ । यस्तै यस्तै कारणले म संगीतको दुनियामा आएको हुँ ।
मैंले गीतहरु त धेरै गाए तर मलाई कृष्ण समिप सुवेदी भनेर चिनाउने गीत चाँही २०६४ सालमा गाएको ‘शिरशिर बतास’ नै हो । यो अहिले पनि मलाई यत्तिकै प्रिय लाग्छ । ‘मनको घाउ’, ‘माझिदाईको जिन्दगी’ सदावहार नै हुन भन्ने लाग्छ । यी गीतहरु एकदम चलेका हुन् तर स्टेजमा कम गाउनेमा पर्छन । लोक गीतको हकमा ‘जोर बत्ती पालैमा’, ‘हेर ऐनामा’, ‘हावा चलोस, पात नझरोस’ ‘तिम्रै सपनि’, ‘ओ माया बोलन’, ‘सलल कालीगंगा’ लगायतका धेरै यस्ता मेरो आफ्नै शब्द संगितका चलेका गितहरु हुन् । त्यसपछि ‘मनको तिर्खा मेट्न’ आधुनिकमा ‘कल्पनामा आउने मान्छे तिमी’, ‘पोखरा जाने घुम्ती छ बाटो’ हुन् । स्टेजमा त, ‘चल्न माया चल’ जस्ता गीत नै बढी गाइन्छ ।

रेडियो नेपालमा बजेका गीत सुनेर पनि गीत संगीतमा आएको भन्नुभयो । रेडियो नेपालमा तपाइँले सुन्ने स्वरहरु स्मरणमा छन् ?

त्यतिबेला रेडियो नेपालमा नारायण गोपाल, भक्तराज आचार्य, नातिकाजी, गोपाल योञ्जनहरुका गीत गुन्जिन्थे । उहाँहरुलाई नै अग्रज मानेर सुन्थें । त्सपछिको पुस्तामा पनि लोक विधामा विशेषगरी लोकबहादुर क्षेत्री, प्रविण गुरुङ, बम बहादुर कार्की, हरिदेवी कोइराला दिदीहरुका स्वर गुञ्जन्थे । यस्तै, आधुनिक विधातिर, प्रकाश श्रेष्ठ , रामकृष्ण ढकाल, यम बराज, राजेश पायल राईहरुका गीत बजिरहन्थ्यो । मैंले धेरै नै सुनेका कलाकारहरुमा उहाँहरु पर्नुहुन्छ । त्यसपछि विस्तारै आफूलाई पनि गीत गाउन जानुपर्छ भन्ने भयो हौसला आयो ।

संगीतमा विभिन्न विधाहरु छन् । तपाई पछ्याउने विधाका बारेमा दर्शक स्रोताहरु रनभुल्लमा छन है ?

मैले विशेषगरी गाउने भनेको लोक लय नै हो । त्यो भित्र कहिले काहीं लोक आधुनिक शैली, लोक पप शैली, कहिले लोक दोहोरी शैली पनि अवस्था हेरेर गाउँदै आएको छु । म पर्वतबासी परें । हिजो क्षेत्रमा सालैज्यु, यानीमाया र कौडाहरु हरेक पर्वमा गाउने प्रचलन थियो । औंसी, पूर्णिमा, शिवरात्री जस्ता पर्वमा अधिकांश समय भजन गाइने गरिन्थ्यो । भजनभित्र, चुड्का, रोइला जस्ता शैलीमा गाइने हुनाले म चाँही लोक लयमै भिजेको मान्छे हँु । उतातिर जस्तो किसिमको लोकलय र संस्कृति छ मेरा गीतले लोकलाई समातेको छ । गायन शैली अलि फरक वा मिश्रित गरेर गाउँछु । तर, विद्यार्थी चाँही म लोकलयकै हुँ ।

पछिल्लो समय लोक गीतका दर्शकस्रोता बढेको पाइन्छ । साथसाथै लोकगीत गायनको शैली र शब्दहरुले समाज भड्किलो र उछ्शृङ्खल बन्दै पनि गइरहेको छ । यसलाई कसरी हेर्नुहुन्छ ?

लोकगीत भनेको हाम्रो संस्कृति हो । हिजोको रोधी घरबाट जन्म भएको सवाल–जवाफको विधा दोहोरी नेपाली कला, भेषभुषा, रहनसहन, भाषाशैली, भाव भङ्गि सम्पूर्ण शब्द र लयमा प्रतिविम्वित गरेर व्यक्त गरिएको कुरा हो । पछिल्लो समय लोक दोहोरी भनिएको छ, त्यसमा पनि लाइभ भनिन्छ तर पहिल्यै सुट गरिएका हुन्छन् । दोहोरी एक पक्षले सवाल गरेर दोस्रोले जवाफ दिइसकेपछि पुनः प्रश्न सोध्ने विधा हो भनेर चिनिन्छ । अहिले भाइरल बन्ने हेतुले दोहोरीको मर्ममै असर पुग्ने खालका प्रस्तुती दिने र गराउने प्रवृत्ति बढेको छ । लाइभ दोहोरीको नाममा भाइरल हुन गरिएको भ्रमपूर्ण सांगीतिक प्रस्तुति, त्यहाँ प्रयोग गरिएका शब्द, भाषा र भेषभूषा समेत उपयुक्त छैनन् । दोहोरी गाउँदा गाउँको जस्तो सबै कुरा गर्न नसकिएला, सर्ट पाइन्ट लगाएरै दोहोरी गाए पनि सुन्ने जमात छन् । कसैको रोकतोक पनि छैन । तर, भेषभूषा समेत अंग प्रर्दशन गर्ने र त्यस्तै भाषा शैलीको प्रयोग बढ्दो छ । त्यसलाई के भनौं ? टिप्पणी गर्न पनि असहज लाग्छ ।

यो भाइरल बन्ने प्रवृत्तिले दशकौं साधना गरिरहेकाहरु त ओझेल पर्ने भए नि ?

हरेक बर्खामा नयाँ नयाँ भेल आउँछ भनेजस्तो हरेक समयमा नयाँ नयाँ पात्र यो क्षेत्रमा आएर चर्चा कमाउँछन् । कति राम्रो गाएर पनि चर्चा कमाएका छन् भने कतिपयले उही भाइरल बन्ने नाममा कला संस्कृतिमाथि नै प्रहार गरिरहेका छन् । यहाँ कोही नयाँ पात्र आएर भाइरल भयो । चर्चा धेरै कमायो भन्न खोजिएको होइन, तर भाइरल हुनेहरुको छायामा दशकौ देखि यो क्षेत्रमा साधना गरिरहेका कलाकारहरु भने पछि परेका छन् । भाइरलहरु आउँछन् जान्छन् भन्नु हुँदैन्, एउटा पात्र आएर सेलाएपछि अर्को पात्र फेरी आउँछन् र यो क्रम चलिरहन्छ । लामो समयबाट साधना गरिरहेको कलाकार साइडमा नै थन्किन्छ । यो एउटा खड्किएको विषय हो । पछिल्लो समय दोहोरी यति फोहोरी भयो नि प्रत्येक शब्दमा दोअर्थ लाग्ने मात्रै गाउँछन् ।
सबैभन्दा धेरै देखिएको भनेको नै दोअर्थी शब्दको प्रयोग हो । सिर्जनाले कौतुहलता ल्याउँछन्, रवि नपुग्ने ठाउँमा कवि पुग्छन् भन्नेमा कुनै शंका छैन । तर पछिल्लो समय दोहोरीमा देखिएको यस्ता प्रवृत्तिले दोहोरी संस्कार र संस्कृतिकै उपहास भैरहेको छ । शैली र संस्कारलाई नतोड्ने हो भने दोहोरी त्यसै शृङ्गारिक र राम्रो बन्छ । अहिले जे भैरहेको छ, आज हामीले परिवारसँगै बसेर हेर्न सक्ने अवस्था छैन । यसले भोलिको पुस्तालाई के सिकाउने ? संस्कार बिग्रिएपछि संस्कृति बिग्रिन्छ, संस्कृति बिग्रिए संस्कार नासिन्छ र प्रकृति बिग्रिए संसार नासिन सक्छ । त्यसैले संस्कृति र प्रकृति दुबैको रक्षा गर्नुपर्ने समय भएको छ ।

कलाकारहरु आम्दानी र सम्मानको लागि विदेश पुगेर गीत गाउँछन् । मेला महोत्सवमा मनोरन्जन दिन्छन । तर सुरक्षा र सम्मान छैन भन्ने गरिन्छ । यथार्थ के हो ?

मेला, महोत्सव र बाहिरी कार्यक्रमहरु भएन भने कलाकारको बाँच्ने आधार नै हराउँछ । त्यस्ता कार्यक्रम कुन हिसाबले गरिन्छ भन्ने कुराले अर्थ राख्छ जस्तो लाग्छ । मेला महोत्सव कसले कसरी आयोजना गर्छन, त्यहाँ पनि भाइरल प्रस्तुतिलाई हेरिन्छ कि असल साधनारत कलाकारलाई लगिन्छ ? कि चलन चल्तीका कलाकारलाई हेरिन्छ, भन्ने आधारहरुले फरक पार्न सक्छ । कहींकतै स्टेज कार्यक्रम गर्दा वा मेला महोत्सवमा कलाकारको अपमान भएको होला तर कलाकारले मेला महोत्सवमा दिने प्रस्तुति अप्रिय हो जस्तो लाग्दैन । अर्को कुरा त्यस्ता कार्यक्रमा आफ्नो च्यानल र पहुँचका भरमा भन्दा पनि सबै कलाकारले अवसर पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ । मेला महोत्सवमा ट्रयाक सिस्टमको पनि कुरा आउँछ, अर्केस्टा सिस्टममा मेला महोत्सव हुनुपर्छ भन्ने लाग्छ । बाजासहित वरीपरि कलाकारहरु बसेर लाइभ गाउन सक्ने हो भने बल्ल असल कलाकारहरुले ठाउँ पाउँछन् । देश विदेशमा जति पनि कार्यक्रमहरु हुने गर्छन, त्यसमा सामुहिक बाद्यवादनसहित लाइभ दोहोरी गाउने परिपाटीको विकास गरौं भन्ने आग्रह गर्न चाहन्छु । त्यति भएपछि राम्रो कलाकारले यसै ठाउँ पाउँछन् ।
तपाइँका गीतहरुका बारेमा चर्चा गरौं न ।
मेरो आफ्नै चर्चामा रहेका गीततहरुको कुरा गर्ने हो भने त्यसमा दुई धार पाउँछु । एकथरी गीत धेरै चलेका छन् । स्टेजमा दर्शक नचाउन नसक्ने छन् तर अर्को कम चलेका छन् स्टेजमा बढी रोजाइमा पर्ने खालका छन् । हालै मात्र मैले नयाँ गीत ‘बैशालु फूल’ लिएर आएको छु । यसको आफ्नै विशेषता छ । अंग्रेजीमा रेगे भनिने तर नेपालमा र्यागी गीत पनि मेरो धेरैले रुचाउनुभएको छ । नेपथ्य, ब्रोसिस व्याण्डले ल्याएका कतिपय गीतहरु र्यागी छन् जसले मलाई एकदमै छोएको छ । यस्ता गीतहरु कहिल्यैं पुरानो हुँदैनन । त्यसैले एक वर्ष अगाडि मैले ‘भन्दे बतास’ ल्याएको हुँ । ‘लाहुरे दाइको भरुवा बन्दुक, बन्दुक पड्क्यो भएन मन ढुक्क, ए भन्दे बतास, मेरो दिलैमा बसेको मान्छे कता छ’ …. मन परेरै गाएको हुँ ।